Journals
Veel kennis is in het ‘bezit’ van wetenschappelijke journals. Bovendien: met de uniformisering qua taal in de academische sector (Engels) en de opkomst van moderne communicatietechnologie raakt het eigendom van kennis (in de vorm van journals en wetenschappelijke databases) steeds meer geconcentreerd in de handen van de sterkste universiteiten en enkele multinationals in de welvarendse landen (Altback e.a. voor UNESCO 2009, p.5).
Een kritiek hierop is dat de kennis in journals publiekelijk gefinancierd wordt (hun schrijvers zijn publiekelijk gefinancierde wetenschappers) maar privaat bezit wordt, en vaak weer ‘terug gekocht’ moet worden door universiteiten.
Universiteiten
Een amendement dat Kamerleden op aanraden van de VSNU aan de Rijksoctrooiwet van 1995 hebben toegevoegd stelt dat als een werknemer bij een universiteit, hogeschool of onderzoeksinstelling een uitvinding doet, zijn werkgever aanspraak op het octrooi maakt. Rechtendocent mr.ir. Arie Rijlaarsdam zei daarover in 2005:
“[D]at amendement is er in de Tweede Kamer op een nogal sneaky manier doorheen gejaagd en het beknot onmiskenbaar de academische vrijheid. Vroeger kon elke academicus zelf kiezen wanneer en hoe hij zijn bevindingen openbaar maakte. Nu ligt dat anders. In op het amendement gebaseerde cao-afspraken is vastgelegd dat hij zijn uitvinding aan de universiteit moet melden. De universiteit kan onbeperkt de tijd nemen om zich te beraden over een octrooiaanvraag. De universiteit kan hem zelfs met de wet in de hand een publicatieverbod opleggen.”
Op de vraag of een publicatieverbod vaak gebeurt antwoordde Rijlaarsdam “Nee, maar het komt voor. Bijvoorbeeld omdat een industriële sector die het onderzoek deels financiert, het verstandiger vindt om een uitvinding niet in de openbaarheid te brengen. Bij zo’n vetorecht levert de wetenschap zich uit aan commerciële belangen, en dat lijkt me geen goede zaak.”
Europees beleid
In een aanbeveling aan publieke onderzoeksinstellingen raadt de Europese Commissie aan om zorgvuldig te bekijken wanneer een vrije verspreiding van kennis geoorloofd is, of juist een afscherming ervan via patenten gewenst is. Onderzoeksinstellingen wordt aangeraden om te overwegen kennis te patenteren om zodoende bedrijven monopolies te verlenen wanneer dit een commercialisering, oftewel een vermarkting van kennis helpt (Europese Commissie , 2007, p21).
